Bugün 12 Eylül, 12 Eylül 1980 askeri darbesinin 43. yıl dönümü.
Bu gayri meşru operasyon, ordunun Türkiye Cumhuriyeti tarihinde seçilmiş hükümete ve parlamentoya yönelik üçüncü doğrudan müdahalesiydi.
Darbecilerin Amerikancılığı o kadar açıktı ki, ABD Liderine askeri ayaklanma hakkında bilgi veren CIA casuslarından biri, “Çocuklarımız başardı”dedi.
İğrenç bir bilanço
12 Eylül müdahalesinin ardından 650 bin kişi gözaltına alındı, 1 milyon 683 bin kişi kayıt altına alındı, 50 kişi idam edildi, 171 kişi işkenceden öldü. Açılan 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı, 30 bin kişi ise siyasi mülteci olarak yurt dışına kaçtı.
388 bin kişiye pasaport verilmedi. 12 Eylül 1980’den çok partili demokratik sistemin kurulduğu 6 Kasım 1983’e kadar gözaltında veya cezaevinde ölenlerin sayısı 183, açlık grevinde ölenlerin sayısı ise 5’ti.
Elbette döneme ait tüm rakamların kayıtlardan çok daha yüksek olduğu birçok bulguyla desteklenerek tahmin ediliyordu ancak sorumlular hakkında gerçek bir soruşturma/yargılama yapılamadığı için gerçek rakamlar hiçbir zaman öğrenilemedi.
Paul Henze: “Çocuklarımız başardı”
Cuntacıların Amerikancılığı ilk günden bu yana hep tartışıldı. BBC Türkçe’den İrem Köker’in 12 Eylül 2018’de Bilgi Edinme Özgürlüğü Yasası’nı kullanarak ulaştığı ABD Dışişleri Bakanlığı belgeleri, ilk kez elde edilen bilgiler olmakla kalmayıp, cuntacıların katı Amerikan uşakları olduğunu da bir kez daha ortaya koydu.
Belgeler arasında 12 Eylül 1980 ile 5 Kasım 1980 tarihleri arasında ABD’nin Ankara, İstanbul ve İzmir’deki diplomatik misyonlarından Washington DC’deki Dışişleri Bakanlığı ve diğer ülkelerdeki temsilcilerine gönderilen 10 yazışma da yer alıyor.
Bu belgelerde yer almayan ancak basında açık bilgi olarak yayımlanan 12 Eylül gecesine ilişkin bir anekdot, darbenin arkasında ABD yönetiminin olduğunu açıkça ortaya koydu.
Aynı zamanda merkezi Amerikan Merkezi İstihbarat Teşkilatı CIA’nın Türkiye Şefi olan Paul Henze, 12 Eylül darbesi hakkında dönemin ABD Başkanı Jimmy Carter’a bilgi veriyordu. “Çocuklarımız başardı” (Bizim oğlanlar yaptı) dedi. Aslında darbeciler ilk günden itibaren “NATO dahil tüm ittifaklarımıza ve taahhütlerimize sadıkız”Bunu söyleyerek Atlantik Paktı’na ve “Transatlantik”e bağlılıklarını da tescil etmiş oldular.
ABD’nin Ankara Büyükelçisi: “Askeri liderleri iyi tanıyoruz”
Bilgi Edinme Özgürlüğü Kanunu kapsamında erişilen yazışmalara göre, dönemin ABD’nin Ankara Büyükelçisi James Spain, “Mevcut askeri liderlerin hepsini iyi tanıyoruz ve Türkiye’nin güvenlik veya dış politikasında, özellikle de NATO üyeliğiyle ilgili değişiklikler konusunda endişelenmemize gerek yok.”Başkentine ilk tebliğini bu satırlarla gönderdi.
Notun diğer bölümlerinde şu değerlendirmelere yer verildi: “Bu ilk günlerde önemli olan kamuoyu önündeki duruşumuzdur. “ABD devleti adına konuşan sözcülerin, durumu yakından takip ettiklerini söylemelerini ve yorumlarını, Türkiye’nin NATO üyeliği gibi dış politika yaklaşımlarında herhangi bir değişiklik görmeyi beklemedikleri açıklamalarla sınırlandırmalarını tavsiye ediyoruz.”
“Liderlerin gözaltına alınmasına hemen tepki vermeyelim”
12 Eylül darbecileri, darbe gecesi dönemin Başbakanı ve Adalet Partisi Genel Başkanı Süleyman Demirel, ana muhalefet lideri Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı Bülent Ecevit ve azınlık hükümetine dışarıdan destek veren Milli Selamet Partisi lideri Necmettin Erbakan’ı gözaltına aldı.
MHP Genel Başkanı Alparslan Türkeş iki gün sonra darbecilere teslim oldu. Bu gelişmeye ilişkin ABD Büyükelçisi İspanya şunları söyledi: “Demirel, Ecevit, Erbakan ve muhtemelen Türkeş’in tutuklanması konusunda tavrımızın ne olması gerektiği konusunda hemen tepki vermeyelim, bunun için birkaç gün beklemek istiyorum.”Notunu yazdı.
Dışişleri Genel Sekreteri İlter Türkmen Amerikalılara “güven” verdi
Aynı dönemde ABD büyükelçiliğinde çalışan bir başka diplomat olan Daniel Newberry de Türk Dışişleri Bakanlığı’ndan bazı isimlerle yakın temas halindeydi. Washington’la yazışan Newberry, “Dışişleri Bakanlığı’ndan bazı isimlerle temas halindeyiz”Bunu söyledikten sonra dönemin Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreteri olan (12 Eylül’den 9 gün sonra darbecilerin Dışişleri Bakanı) İlter Türkme’ye değinerek, kendilerine ABD’nin çıkarları konusunda “güven” verdiğini söyledi. .
Newberry yazışmalarında, “Dış politikada çok az değişiklik olacak veya hiç değişiklik olmayacak. Büyükelçinin Türkmenlerle temasları ABD’nin çıkarları ve savunma alanında normal karşılıklı işbirliğinin devamı açısından yapıcı ve güven vericiydi. “Askeri liderlerin, Türkiye’yi demokratik, laik ve Batı yanlısı bir ülke olarak korumak amacıyla siyasi sisteminde kapsamlı değişiklikler yapmayı planladığı anlaşılıyor.”Şu ifadelere yer verdi:
Bazı komutanların dini uygulamaları var ama laikliğe bağlılıkları ilginç
Diplomat James Spain, Washington’a gönderdiği bir başka notta, darbeci generallerden bazılarının dini uygulamalarıyla laiklik arasındaki bağlantı karşısında şaşkınlığını dile getirdi: “Bazı askeri liderlerin dini vecibelerini yerine getiren kişiler olduğu söylenirken, Kemalizm’in en güçlü ilkelerinden biri olan laik siyasi sisteme tam bir inanç duymaları da ilginç bir noktadır.”
